Dyrektywa Ptasia

• pod względem taksonomicznym: wszystkich gatunków ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim;
• pod względem rzeczowym: ptaków, ich jaj, gniazd oraz siedlisk;
• pod względem funkcjonalnym: ochrony, gospodarowania, regulowania liczebności oraz wykorzystania;
• pod względem terytorialnym: europejskich terytoriów państw członkowskich Unii, za wyjątkiem Grenlandii.

Głównym celem tej Dyrektywy jest utrzymanie (lub dostosowanie) populacji gatunków ptaków na poziomie odpowiadającym wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym. Przy czym przy osiąganiu tego celu nakazuje ona uwzględnianie wymagań ekonomicznych i rekreacyjnych (pod tym ostatnim pojęciem kryje się przede wszystkim łowiectwo).
Dla skutecznej ochrony ptaków, Dyrektywa ta wykorzystuje następujące metody:

• wprowadza szereg zakazów w stosunku do działań nakierowanych na ptaki;
• nakazuje ochronę siedlisk ptaków (to jest chyba najcenniejsze postanowienie tego aktu;
• ogranicza introdukcję gatunków obcych;
• ustala zasady i ograniczenia dotyczące gospodarczego i rekreacyjnego wykorzystania ptaków;
• postuluje wprowadzenie koniecznych zapisów w prawie krajowym;
• nakazuje kontrolę realizacji ochrony i jej skutków, a w razie wykazanej przez tę kontrolę niskiej skuteczności działań ochronnych - modyfikowanie stosowanych metod.

Bardzo istotne są postanowienia tej Dyrektywy dotyczące obowiązku ochrony siedlisk ptaków. Ochrona ta ma obejmować:

• ze względu na rodzaj terytorium: lądy (wraz z wodami śródlądowymi) i europejskie obszary mórz;
• ze względu na charakter wykorzystywania przez ptaki: lęgowiska, pierzowiska, zimowiska i miejsca postoju;
• pod względem priorytetu ochrony: obowiązkową ochronę siedlisk uznanych za obszary specjalnej ochrony (OSO), a w miarę możliwości - ochronę pozostałych siedlisk ptaków;
• ze względu na rodzaj działań: tworzenie obszarów chronionych prawem, utrzymywanie siedlisk (w tym z zachowaniem gospodarowania), odtwarzanie biotopów zniszczonych, tworzenie odpowiednich biotopów w nowych miejscach.

Chociaż Dyrektywa Ptasia nakazuje ochronę wszystkich ptaków, różnicuje rygory ochronne w zależności od stanu populacji poszczególnych gatunków. Wskazuje zarówno taksony, które powinny być otoczone specjalnie troskliwą opieką, jak i takie, na które można pod pewnymi warunkami polować.

Dyrektywa ta opisuje minimalny standard ochrony ptaków na terenach należących do państw Unii. Jednakże każde państwo może wprowadzać u siebie ostrzejsze metody ochrony. Dyrektywa uwzględnia także możliwość nadzwyczajnych odstępstw od nałożonych przez nią rygorów ochronnych, "jeśli nie ma innego zadowalającego rozwiązania". Podaje jednak zamkniętą listę 6 dozwolonych przyczyn tych odstępstw:

• w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego;
• w interesie bezpieczeństwa ruchu powietrznego;
• w celu zapobieżenia poważnym szkodom w plonach, wśród zwierząt hodowlanych, w lasach, hodowli ryb i wodach;
• w celu ochrony flory i fauny;
• ze względu na potrzeby prac badawczych i nauczanie, oraz konieczne do tego ponowne zasiedlanie, reintrodukcję i rozmnażanie;
• w celu zezwolenia, na warunkach ścisłego nadzoru i na zasadzie wybiórczej, na chwytanie, przetrzymywanie lub inne rozważne wykorzystanie niektórych ptaków w niewielkich ilościach.

Sformułowania dotyczące tych przyczyn są dosyć pojemne, jednak Dyrektywa nakazuje bardzo rozważne ich stosowanie. Każdorazowo musi być to indywidualna decyzja upoważnionego organu władzy, wskazująca nie tylko gatunek, którego dotyczy odstępstwo, ale i skalę jego wykorzystania, dopuszczone środki i metody chwytania lub zabijania ptaków, dokładne okoliczności, czas i miejsce wykonywania tych czynności oraz uprawnione do tego osoby. Należy także bezwzględnie kontrolować skalę wykorzystania wprowadzonych odstępstw. Państwa, które zdecydują się skorzystać z możliwości odstępstw od zasad ochrony, muszą co roku przedstawiać raport dotyczący ich stosowania. Musi on umożliwiać ocenę, czy działania te nie stanowią zagrożenia dla osiągnięcia celów Dyrektywy.

Bardzo ważną częścią wielu dyrektyw - często przeważającą pod względem objętości nad głównymi tekstami tych aktów, są załączniki. W przypadku Dyrektywy Ptasiej mamy do czynienia z 5 załącznikami, w których 2 składają się z paru mniejszych części. Są to:

I. Gatunki objęte szczególną ochroną

II. Gatunki, na które wolno polować

II/1 - na które wolno polować wszędzie
II/2 - na które wolno polować tylko w krajach, w których stwierdzono ich występowanie

III. Gatunki, w przypadku których jest dozwolony obrót (głownie chodzi o handel)
III/1 - gatunki, w przypadku których wszelkie ograniczenia obrotu nie dotyczą legalnie pozyskanych ptaków
III/2 - gatunki, w przypadku których niektóre ograniczenia obrotu mogą zostać zawieszone przez poszczególne kraje
III/3 - gatunki, które wymagają przebadania, celem zaklasyfikowania do kategorii III/2 (ten załącznik już usunięty)

IV. Metody, narzędzia i środki transportu, których nie można stosować w celu zabijania lub łapania ptaków

V. Tematy badawcze, na które należy zwrócić w najbliższym czasie szczególną uwagę

Dyrektywa Ptasia nie określa sankcji za nieprzestrzeganie jej postanowień. Nie wskazuje także źródeł finansowania nakazanych przez nią działań. Nie podaje również bardziej szczegółowych zasad obejmowania siedlisk ptaków ochroną. Jest to niewątpliwie jej słabość. Jednakże znaczna część tych braków została uzupełniona przez kolejną dyrektywę przyrodniczą - Dyrektywę Siedliskową. Oba te akty są ze sobą silnie powiązane i praktycznie nie można ich rozpatrywać z osobna.