Mieczyk błotny jest rośliną dorastającą do (25) 30 – 60(70) cm. Jego część podziemna składa się z bulwy dorastającej do 2cm średnicy, okrytej tuniką z resztek zeszłorocznych nasad pochew liściowych. Stanowi to jedną z najlepszych cech rozpoznawczych gatunku. Wyraźne, grube unerwienie pochew liściowych tworzy sieć o oczkach różnej wielkości. Jego łodyga, podobnie jak blisko spokrewnionego z nim mieczyka dachókowatego jest pojedyncza, dosyć sztywna i prosta. Liście, co stało się przyczyną do nadania mu jego nazwy rodzajowej są mieczowate, najczęściej 2, zaostrzone, pochwiaste o długości do 10cm i szerokości od 4-10mm. Jego widoczny z daleka kwiatostan jest luźny, groniasty, jednostronny. Składa się na niego od 2-6 purpurowych kwiatów. Są one budowy grzbiecistej, złożone z 6 listków okwiatu.
Mieczyk błotny jest geofitem. Kwitnie na przełomie czerwca i lipca. Aktualnie, występuje on na płatach łąk trzęślicowych (siedlisko 6410) ze związku Molinion położonych w Masywie Ślęży. Są to antropogeniczne zbiorowiska jednokośnych i nienawożonych łąk, wykształconych na mineralnych glebach o szerokiej amplitudzie trofii. Inne siedliska, historycznie przez niego zajmowane (murawy i dąbrowy świetliste) zostały przybliżone w zakładce "O siedlisku".
Gatunek ten jest bardzo łatwy do pomylenia z mieczykiem dachówkowatym Gladiolus imbricatus, od którego różni się przede wszystkim budową tunik okrywającą bulwę oraz mniejszą ilością kwiatów w kwiatostanie.
Jest gatunkiem niezwykle tajemniczym. Zarówno ze względu na jego podobieństwo i kłopoty w odróżnieniu od jego częstszego krewniaka jak i ze względu na nietypowe występowanie na terenie Polski. Do dziś pozostaje zagadką dlaczego występował na terenie kraju w postaci dwu centrów umieszczonych na terenie Dolnego Śląska i Kujaw. Pozostałe stanowiska miały charakter wyspowy, ale nie można wykluczyć iż brak jego występowania na niektórych terenach może wynikać z niedostatecznego rozpoznania przyrodniczego danych okolic.
Na terenie północnej wielkopolski Gladiolus palustris występował jeszcze w XX wieku. Jego ostatnie stanowisko, znajdowało się na terenie Równiny Szubińsko-Łabiszyńskiej w obrębie Rezerwatu "Dziki Ostrów". W XIX wieku prawdopodobnie występował on w tych okolicach liczniej, zajmując skraje wzniesień zlokalizowanych na dnie doliny oraz śródleśne polany w obrębie lasów iglastych i mieszanych. Nie było to jednak jedyne centrum występowania tego gatunku w obrębie województwa. Kolejnym były świetliste lasy i bory Kotliny Toruńskiej, szczególnie z terenu Puszczy Bydgoskiej. Świadczą o tym egzemplarze zielnikowe oraz informacje dostarczane nam przez historyczne źródła o charakterze przyrodniczym. Warto tutaj wymienić wkład jaki wniosły działające wówczas Towarzystwa Botaniczne na rzecz poznania flory regionu. Ówczesnym botanikom udało się odnaleźć mieczyka w rejonie wzgórz Kuchnia i Pieczenia, dziś znajdujących się na terenie poligonu w Toruniu oraz w lesie Glinki koło Bydgoszczy.
